Lisanne Buik: ‘Met gratie de toekomst van AI vormgeven’

In een wereld waar gesprekken over kunstmatige intelligentie (AI) vaak heen en weer slingeren tussen angst en hype, pleit AI-ethicus en futurist Lisanne Buik voor een evenwichtiger dialoog – een dialoog geworteld in visie, verantwoordelijkheid en menselijke waarden. Met haar initiatief Gracious AI helpt ze organisaties de ethische grenzen van technologie te verkennen en zich een toekomst voor te stellen die niet wordt gevormd door winst of paniek, maar door doelgerichtheid.

Lisanne Buik studeerde internationale bedrijfskunde en studeerde af op bedrijfsethiek. Zij is AI-ethicus, futuroloog, designer, spreker en de oprichter van Gracious AI, een denk- en doe-tank die organisaties helpt om kunstmatige intelligentie op een verantwoorde toekomstgerichte manier in te zetten. Met VanChefs, een online food-startup die ze als 22-jarige startte, belandde ze in de techwereld. Ze promoveert momenteel aan de Sapienza Università di Roma op het gebied van ethische AI toegepast op bio-design.

Meestal gaat het in gesprekken over AI over de gevaren en risico’s. Waarom wil jij juist de andere kant benadrukken?

"Laat ik hiermee beginnen: ik doe allebei. Ik laat mensen in elk geval niet hangen maar maak ze bewust van risico’s én kansen. Ik denk dat iedereen genoeg rampspoedscenario’s voorgeschoteld krijgt zowel door Hollywood als door de media, terwijl we juist ook voorbeelden nodig hebben van wat er wél goed kan gaan. Denk aan AI die helpt bij het verminderen van voedselverspilling, het ontwikkelen van duurzame materialen of het eerlijker verdelen van kansen in onderwijs en zorg. Door die mogelijkheden zichtbaar te maken, ontstaat er ruimte voor handelingsperspectief."

Op welk moment ontstond dat inzicht?

"Op de middelbare school was ik al gefascineerd door algoritmische technologieën. Ze zijn heel elegant, bijna onzichtbaar maar ze werden vaak ingezet voor vrij onintelligente dingen zoals sneller nog meer geld verdienen."

"Mijn vader is eveneens ethicus en aan onze keukentafel ging het vaak over wat een ‘goed leven’ betekent in een complexe wereld. Dat vormde mijn morele kompas."

'Er staan met name gamer boys op het podium om te vertellen hoe fantastisch AI is of hoe verschrikkelijk gevaarlijk het is'

"Tijdens mijn studie bedrijfsethiek besefte ik dat technologie nooit neutraal is, ze versterkt altijd bepaalde waarden. Het is prachtig waar we zijn gekomen aan welvaart, gezondheid, levensverwachting – dit uiteraard met name op het noordelijk halfrond –, en we hebben veel problemen opgelost, maar er zijn er ook veel bijgekomen."

"Ik had een vriendje, een duurzaamheidsondernemer met een startup. Toen dacht ik: ‘Dit kan ik ook’. Ik richtte VanChefs op, een online marktplaats voor lokale, duurzame ‘food experiences’ van lokale chefs, cateraars en foodtrucks. Zo belandde ik in de wereld van tech, een mannenbolwerk. Mijn co-founder en ik waren de enige vrouwelijke oprichters in een gebouw met veertig startups."

Als vrouw in de tech wil je een ander verhaal vertellen…

"Ook in combinatie met mijn lens van ethiek. Je werd algauw minder serieus genomen en dus werkten we extra hard."

"Na VanChefs ben ik mij steeds meer gaan verdiepen in AI omdat ik wist dat het heel erg krachtig zou gaan worden. Ik wilde ontdekken wat intelligentie écht is en hoe deze op een bijna natuurkundig niveau toe te passen zou zijn. Hoe kunnen we alle vormen van intelligentie in deze technologie weerspiegeld laten worden? Dat werd mijn fascinatie."

"Naast de intelligentie die wij associëren met ratio bestaat ook zoiets als sociale, creatieve, natuurlijke en emotionele intelligentie. Juist die kwaliteiten, die in onze cultuur vaak als ‘vrouwelijk’ worden gezien, zijn essentieel om technologie menselijk en toekomstbestendig te maken. Met dat besef had ik mijn missie helder."

Hoe zou je jouw missie willen omschrijven?

"Een belangrijke vraag die ik mij stel, is: hoe kunnen we technologie zo uitbalanceren en inzetten dat het iedereen bedient? Zowel de mens als de natuur."

"Toen in 2022 ChatGPT werd gelanceerd, werd mijn intuïtie van jaren eerder dat dit weleens heel groot zou kunnen gaan worden bewaarheid. Er staan, met alle respect, met name gamer boys op het podium om te vertellen hoe fantastisch AI is of hoe verschrikkelijk gevaarlijk het is."

"Ik wil met nuance laten zien dat AI zowel risico’s als ongekende mogelijkheden biedt, mits we ze ethisch vormgeven. Bijvoorbeeld door met AI nieuwe data op te halen uit de gemeenschap om democratie eerlijker te maken of daadwerkelijk duurzame stoffen en materialen te kunnen produceren. Ethiek is geen rem op innovatie, maar een manier om haar richting te geven. Dat is essentieel om te begrijpen."

Wordt jouw verhaal eenvoudig opgepikt?

"Er is voor ethiek meer ruimte in de tech-wereld dan ooit, dus ja ik heb het druk. In mijn lezingen en advieswerk helpen we organisaties om hun waarden te vertalen naar een heldere AI-strategie."

"De eerste jaren was het vooral ingaan op wat generatieve ChatGPT is. ChatGPT, waarvoor zet je het in? Alleen om zo productief mogelijk een boodschappenlijstje te maken? Dat lijkt me een beetje zonde van die ongekende toegang tot intelligentie. Er komt telkens weer een volgende golf natuurlijk, dus nu spreek ik ook over AI voor de wetenschappen. Dat we echt doorbraken gaan zien in het uitvinden van nieuwe materialen en medicijnen."

Hoe zijn de reacties op jouw visie?

"Wat ik vaak te horen krijg, is dat mensen na mijn presentatie hun zwarte bril hebben afgezet. Vooral de voorbeelden die ik geef van hoe AI ons gaat helpen om innovaties te doen die zowel mens als natuur dienen, zorgen voor mooie reacties."

"Ik doe op dit moment promotieonderzoek naar AI in materiaaldesign, dat gaat over duurzaam textiel zoals bio-plastic van algen. Of kledingstukken die aan het eind van de dag de grond in gaan en opnieuw grondstof worden voor een volgende productie."

"Zulke voorbeelden helpen mensen om te zien dat AI niet alleen abstracte software is. ‘Je hebt me een nieuw perspectief gegeven’, hoor ik ook vaak. Of mensen zeggen minder bang te zijn geworden voor AI omdat ze begrijpen dat ze het als een partner voor de mensheid kunnen zien in plaats van concurrent."

Hoe verbeeld je dat in je presentatie?

"Door diepgravend onderzoek te doen met mijn team en scenario’s te visualiseren, maar ook via mijn AI Agent, een digitale assistent. Deze nodig ik soms uit op het podium. De AI Agent kan gesprekken voeren met mijn toehoorders en data ophalen uit het publiek. Die informatie is materiaal dat we aansluitend met elkaar kunnen bespreken."

"Dat wordt heel goed ontvangen. Mijn presentaties worden daardoor ook collectiever. Op deze manier leren van mijn publiek vind ik heel leuk want anders wordt spreken heel eenzijdig."

Door welke partijen word je zoal uitgenodigd?

"Op dit moment heel divers. Ik sta regelmatig voor overheidsorganisaties waaronder gemeenten en provincies, word gevraagd voor marketingcongressen, door cosmeticamerken, universiteiten, accountantskantoren, ik ben jaarlijks bij de Dutch Design Week..."

'AI is alleen effectief als deze met een nieuwe visie en strategie wordt toegepast'

"Ik word zelf erg blij van bedrijven helpen die al op een positieve manier impact maken en AI willen inzetten om daarin te accelereren. Zet AI in met visie, dat wil ik meegeven. Veel bedrijven doen maar wat door AI te implementeren in bestaande processen waarmee ook dingen worden versneld die niet goed gaan. AI is alleen effectief als deze met een nieuwe visie en strategie wordt toegepast.”

Waar staan we over vijf tot tien jaar?

"Dat is ver weg omdat AI zo ontzettend snel gaat. Ik vind het interessanter om te kijken naar de komende twee, drie jaar waarin al veel gaat veranderen."

"Ik wil bedrijven helpen door ze tools te geven en frameworks aan te bieden waardoor zij de ethische waarden waar zij voor staan in algoritmes kunnen verankeren. Daarmee kunnen zij hun merkwaarde vergroten en meer naar buiten komen als bedrijf dat de gevaren rondom AI serieus neemt maar ook mooie kansen genereert."

"Ethiek zal zeker meer verweven worden en helpen in de transitie naar duurzaamheid. Architecten gaan AI inzetten om compleet nieuwe gebouwen te ontwikkelen met duurzame materialen. We gaan levensverlengende technologieën uitvinden, maar ook preventieve zorg optimaliseren met AI. Zoals gezegd, de mogelijkheden zijn eindeloos."

"AI gaat niet meer weg, de enige optie is omarmen. We staan allemaal aan de tekentafel van de toekomst. Hoe AI ons gaat dienen, hangt af van de keuzes die we nu maken."