‘Die spanning tussen lokaal en nationaal is precies wat De Opening uniek maakt’

Toen de laatste editie van de Uitmarkt in Amsterdam achter de rug was, voelde het als het einde van een tijdperk. Toch besloten de betrokken partijen niet te blijven hangen in nostalgie, maar te kiezen voor vernieuwing. Zo ontstond DE OPENING: een reizend festival dat jaarlijks in een andere stad het culturele seizoen aftrapt.

In 2025 was Apeldoorn de eerste gaststad van De Opening, een vervolg op de Amsterdam Uitmarkt die de komende jaren door het land reist. Voor de organisatoren was het pionieren, maar ook een testcase voor hoe de toekomst van dit nationale evenement eruit kan zien.

Volgens Geerte Udo, bestuurslid van de Stichting Uitmarkt, was het besluit om te stoppen met de oude formule onvermijdelijk. “De Uitmarkt is bedacht in een tijd dat theaters en musea geen websites hadden, laat staan social media of eigen ticketplatforms. Het was dé plek om nieuw aanbod te promoten. Inmiddels kan het publiek zich vanuit de woonkamer oriënteren.”

“De formule paste simpelweg niet meer bij deze tijd”, legt ze uit. Corona gaf het definitieve duwtje. “Na de pandemie was het te moeilijk om de Uitmarkt in dezelfde vorm opnieuw te lanceren. Maar we vonden wel dat er behoefte bleef aan een collectief moment om kunst en cultuur te vieren. Daarom zijn we op zoek gegaan naar een nieuwe vorm.”

Apeldoorn grijpt zijn kans

Die nieuwe vorm moest landelijk zijn, met een jaarlijks wisselende gaststad. Voor Apeldoorn, met zijn sterke culturele infrastructuur en centrale ligging was dit een uitgelezen kans.

Mirjam Barendregt, directeur van Theater Orpheus, las over de plannen en ondernam direct actie. “Ik dacht meteen: dit zou heel goed bij ons passen. We hebben prachtige locaties, van Paleis Het Loo tot Theater Orpheus zelf en een hechte samenwerking tussen culturele instellingen. Bovendien liggen we centraal in Nederland. Dat is aantrekkelijk voor een evenement dat landelijke uitstraling wil hebben.”

Zij verzamelde meteen de juiste partners: citymarketing, gemeente, provincie en Paleis Het Loo. “We wilden een compleet verhaal presenteren, inclusief bestuurlijke steun en logistieke haalbaarheid. Uiteindelijk is dat doorslaggevend geweest.”

Anders produceren

Voor Patrick Roubroeks, directeur van organisator XSAGA Festivals, was het een bijzondere stap. Hij had als jonge producer jarenlang de Uitmarkt in Amsterdam meegemaakt en kende de kracht én de beperkingen van het concept.

“Op het Museumplein hadden we iedere vierkante centimeter wel bespeeld. De verrassing was eraf. Bovendien wilde de publieke omroep de blik verbreden naar de rest van Nederland. Apeldoorn bood precies wat we nodig hadden: een sterk cultureel hart, goede infrastructuur en lokale partners die er vol voor gingen.”

De overgang naar een reizende formule vergde echter een andere manier van produceren. “In Amsterdam bestonden al decennialang vaste relaties met partners en instellingen. In een nieuwe stad begin je bijna vanaf nul. Dat kost tijd: je moet vertrouwen opbouwen, leren hoe de lijnen lopen, en samen toewerken naar één weekend waarin alles klopt.”

Programmeringsvraagstuk

Een van de belangrijkste vraagstukken was de programmering. Hoe zorg je voor landelijke allure én lokale herkenbaarheid?

Barendregt: “We wilden artiesten die een band met Apeldoorn hebben, maar die ook landelijk bekend zijn. Waylon was de perfecte match: geboren in Apeldoorn, terug uit Amerika met een nieuw album, en klaar om zijn eerste concert te geven. Daarnaast hadden we sopraan Céline Janssen, eveneens Apeldoorns, die moeiteloos schakelt tussen opera en André Hazes. Zo combineer je trots met herkenbaarheid voor het hele land.”

Ook het Nationaal Jeugdorkest en Introdans kregen een prominente plek, Voor XSAGA was het zaak om de lokale input te verweven met landelijke formats zoals Cultuur Crush, het televisieprogramma van Avrotros. “Je moet zorgen dat het niet voelt als een losgekoppeld lokaal festival, maar als onderdeel van een nationale traditie”, zegt Roubroeks. “Die spanning tussen lokaal en nationaal is precies wat De Opening uniek maakt.”

Ruime media-aandacht

Een nieuw merk lanceren is altijd spannend. De naam ‘Uitmarkt’ was stevig verankerd, maar ook beladen met verwachtingen.

“De Opening moest meteen duidelijk maken waar het voor stond”, vertelt Udo. “We wilden dat mensen het zouden herkennen als het collectieve startmoment van het culturele seizoen. De media-aandacht hielp daarbij enorm.”

Het evenement kreeg ruime aandacht in landelijke dagbladen, van de Volkskrant tot Trouw, en zat in het achtuurjournaal en RTL Nieuws. De samenwerking met Avrotros en een speciale bijlage in het AD zorgden voor extra zichtbaarheid.

Voor Theater Orpheus had de media-exposure directe impact: “We hebben nog nooit zoveel kaarten verkocht in zo’n korte tijd”, zegt Barendregt. “De landelijke publiciteit heeft ons seizoen echt een boost gegeven. Op zondagavond stonden mensen in digitale wachtrijen op onze website. Dat hadden we nog nooit meegemaakt.”

Financieringspuzzel

Een evenement van deze omvang vraagt om een stevige financiële basis. In Amsterdam waren veel vaste partners al jarenlang betrokken, maar in Apeldoorn moest een geheel nieuw netwerk worden opgebouwd.

Roubroeks schetst de constructie: “We hadden bijdragen van de gemeente Apeldoorn, de provincie Gelderland, het ministerie van OCW, de VriendenLoterij en verschillende fondsen. Het was echt een optelsom van vele partijen die elk een stuk van de puzzel legden. Zonder die breed gedragen financiering lukt het niet.”

Volgens Udo was die diversiteit in steun cruciaal. “Je hebt de lokale en provinciale overheid nodig, maar ook landelijke fondsen en media. Alleen samen kun je dit tot een succes maken.”

Een uitdaging blijft corporate sponsoring. “Veel bedrijven willen zich liever langdurig verbinden aan een partner dan aan een driedaags evenement”, zegt Udo. “Dat maakt het lastig. Maar de ambitie blijft om ook daar nieuwe stappen te zetten.”

Stad logistiek op zijn kop

Naast inhoud en financiering was de logistieke kant minstens zo complex. Vergunningen, veiligheid, infrastructuur: alles moest in korte tijd geregeld worden.

Barendregt: “Je zet drie dagen lang de stad op zijn kop. Dat vraagt enorm veel van de organisatie. Gelukkig hebben we hier een goede relatie en korte lijnen met het gemeentebestuur en een sterke samenwerking tussen instellingen. Dat heeft ons gered.”

Het grote podium voor Paleis Het Loo was het zichtbare hoogtepunt, maar minstens zo belangrijk waren de vele kleinere plekken in de stad: van straattheater in het centrum tot buitenprogrammering bij Orpheus, deels gecureerd door jongeren.

Roubroeks: “Iedere stad heeft zijn eigen uitdagingen. In Apeldoorn zat je dicht bij bos en natuur, dus moest je extra letten op zaken als geluidsnormen en CO2-uitstoot. Dat vraagt om maatwerk.”

Maatschappelijke betekenis

Voor alle betrokkenen gaat het om meer dan een festival. Het is een manier om kunst en cultuur een prominente plek in de samenleving te geven.

“Kunst en cultuur verbinden mensen”, stelt Roubroeks. “In een tijd van polarisatie is het ongelooflijk belangrijk om samen te zingen, te kijken, te beleven. Het is ons culturele Koningsdag: een collectief feest dat schoonheid, diversiteit en dialoog laat zien.”

Udo ziet vooral de waarde van de landelijke spreiding: “Niet iedereen denkt dat kunst en cultuur iets voor hen is. Maar als je laat zien dat het ook gaat om boeken, fotografie of popmuziek, bereik je een veel breder publiek. Dat bewustzijn willen we vergroten.”

 

---

Helder doel

De eerste editie in Apeldoorn bewees dat het nieuwe concept potentie heeft. Nieuwe steden staan al klaar om zich kandidaat te stellen en het idee is dat het evenement uitgroeit tot een jaarlijkse nationale traditie, waarbij ook satellietsteden meedoen.

Voor Patrick Roubroeks is het uiteindelijke doel helder: “Ik hoop dat we ooit zover komen dat in het laatste weekend van augustus heel Nederland; overal in Nederland het culturele seizoen wordt gevierd. In elke stad iets, met één gaststad als middelpunt. Dan is De Opening echt een nationale traditie geworden.”

---